Czy sztuczna inteligencja zagraża ludzkości? Demaskujemy największe przekonania!

Wizja zbuntowanych maszyn i wszechpotężnej, cyfrowej świadomości, która postanawia usunąć ludzkość z równania, to obraz mocno zakorzeniony w naszej kulturze. Od „Terminatora” po „Matrixa”, kino nauczyło nas bać się momentu, w którym stworzone przez nas byty zwrócą się przeciwko nam. Te historie działają na wyobraźnię, ale jednocześnie odciągają uwagę od tego, czym sztuczna inteligencja jest dzisiaj i jakie realne, a nie filmowe, pytania stawia przed nami.

Zapomnijmy na chwilę o mrugających czerwonych diodach i metalicznych głosach obwieszczających koniec naszego gatunku. Prawdziwa dyskusja o AI toczy się w zupełnie innym miejscu. Nie dotyczy ona świadomych robotów, a algorytmów, danych i wpływu, jaki ta technologia ma na nasze codzienne życie, pracę i społeczeństwo. Celem tego artykułu nie jest ani straszenie, ani bezkrytyczny zachwyt. Chodzi o rzetelne oddzielenie faktów od fikcji, aby każdy mógł wyrobić sobie własne zdanie na jeden z najważniejszych tematów sztucznej inteligencji naszych czasów. Czas rozbroić najpopularniejsze mity o sztucznej inteligencji.

Prawda i mity – spojrzenie na temat sztucznej inteligencji i jej wpływ na ludzkość

Zanim zaczniemy demaskować poszczególne przekonania na temat AI, musimy ustalić, o czym w ogóle mówimy. To kluczowe, ponieważ większość nieporozumień wynika z mylenia pojęć.

Czym tak naprawdę jest sztuczna inteligencja? Krótkie wprowadzenie do tematu AI

Kiedy słyszysz sztuczna inteligencja, pewnie myślisz o humanoidalnym robocie prowadzącym filozoficzne dysputy. Rzeczywistość jest o wiele bardziej… przyziemna. W przeważającej większości przypadków, gdy mowa o AI, chodzi o tak zwaną „wąską sztuczną inteligencję” (Artificial Narrow Intelligence – ANI). Jest to system AI zaprojektowany do wykonywania jednego, konkretnego zadania – rozpoznawania twarzy na zdjęciach, rekomendowania filmów na platformie streamingowej, prowadzenia samochodu czy grania w szachy. Robi to doskonale, często lepiej niż człowiek, ale jego umiejętności nie wychodzą poza wyznaczoną dziedzinę. Taki system nie ma świadomości, pragnień ani planów na weekend. To po prostu bardzo zaawansowane narzędzie matematyczne.

Marzeniem i jednocześnie źródłem największych obaw jest „ogólna sztuczna inteligencja” (Artificial General Intelligence – AGI). Byłby to system posiadający ludzką inteligencję w pełnym spektrum – zdolny do nauki, rozumowania, planowania i rozwiązywania dowolnych problemów, tak jak człowiek potrafi. Obecnie AGI pozostaje w sferze teorii i badań. Nie wiemy, czy i kiedy uda nam się ją stworzyć. Cała dyskusja o buncie maszyn dotyczy właśnie AGI, a nie systemów, z których korzystamy na co dzień.

Mit 1: Sztuczna inteligencja zyska samoświadomość i zniszczy ludzkość (Efekt Terminatora)

To chyba najpopularniejszy i najbardziej filmowy ze wszystkich mitów. Scenariusz jest prosty: w pewnym momencie technologiczny postęp sprawi, że maszyna stanie się świadoma samej siebie, uzna ludzkość za zagrożenie lub przeszkodę i postanowi nas wyeliminować. Brzmi dramatycznie, ale opiera się na fundamentalnym nieporozumieniu dotyczącym tego, jak działają obecne systemy AI.

Obecne, nawet najbardziej zaawansowane modele AI, takie jak te, na których działa ChatGPT, nie posiadają świadomości, intencji ani pragnień. To są duże modele językowe (LLM), które działają na zasadzie przewidywania statystycznego. Gdy zadajesz pytanie, model nie „rozumie” go w ludzkim sensie. On po prostu analizuje gigantyczne zbiory tekstów z internetu i na tej podstawie oblicza, jakie słowo ma największe prawdopodobieństwo wystąpienia jako następne w sensownej odpowiedzi. To niezwykle skomplikowane dopasowywanie wzorców, a nie akt woli. AI nie posiada subiektywnych przeżyć.

Obawy znanych postaci, takich jak Stephen Hawking czy Elon Musk, nie dotyczyły scenariusza buntu świadomych robotów. Ich ostrzeżenia koncentrowały się na potencjalnym stworzeniu superinteligencji – AGI, która przewyższałaby intelektualnie człowieka – i ryzyku, że jej cele, choćby zdefiniowane przez nas w sposób niedoskonały, mogłyby prowadzić do katastrofalnych skutków. Jeśli poprosisz potężną AI o zlikwidowanie raka na świecie, a ona uzna, że najprostszym sposobem jest wyeliminowanie wszystkich ludzi, którzy mogą na niego zachorować, to problemem nie jest jej złośliwość, ale dosłowna, pozbawiona kontekstu i etyki realizacja celu. Dlatego tak ważne jest bezpieczeństwo AI i precyzyjne definiowanie zadań. Bunt AI byłby raczej wynikiem błędu w programowaniu, a nie egzystencjalnego kryzysu maszyny.

Mit 2: System AI jest nieomylny i zawsze obiektywny

To jedno z bardziej niebezpiecznych przekonań na temat sztucznej inteligencji. Skoro komputer opiera się na logice i danych, to jego decyzje muszą być wolne od ludzkich słabości, takich jak uprzedzenia, prawda? Niestety, jest dokładnie odwrotnie. Algorytm AI jest tak dobry (i tak stronniczy), jak dane, na których został wytrenowany.

A kto tworzy te dane? Ludzie. Jeśli system AI do rekrutacji jest trenowany na historycznych danych firmy, w której przez lata na stanowiskach kierowniczych zatrudniano głównie mężczyzn, to algorytm „nauczy się” tego wzorca. Może zacząć odrzucać aplikacje kobiet, nie dlatego, że jest „seksistowski”, ale dlatego, że statystycznie dopasowuje się do danych, które otrzymał. Widzimy to już w praktyce – od systemów rozpoznawania twarzy, które gorzej radzą sobie z osobami o ciemniejszym kolorze skóry, po algorytmy kredytowe, które mogą dyskryminować mieszkańców określonych dzielnic. Wykorzystanie systemów AI bez krytycznego spojrzenia na ich źródła danych może prowadzić do utrwalania i wzmacniania istniejących nierówności społecznych. AI potrafi być równie uprzedzona jak społeczeństwo, które ją stworzyło.

Z badania przeprowadzonego przez Stanford University’s Institute for Human-Centered AI (HAI) w 2023 roku wynika, że od 2018 roku liczba wzmianek o etyce w AI w raportach finansowych dużych korporacji wzrosła ponad siedmiokrotnie. To pokazuje, że firmy stają się coraz bardziej świadome ryzyk związanych z użyciem AI, choćby z powodów wizerunkowych.

Model językowy GPT-3 od OpenAI, poprzednik tego, co napędza wiele wersji ChatGPT, został wytrenowany na około 45 terabajtach danych tekstowych. To odpowiednik kilkudziesięciu milionów książek. GPT-4, jego następca, korzysta ze znacznie większego, choć nieujawnionego publicznie, zbioru. To pokazuje skalę, na jakiej te systemy przetwarzają informacje, by móc generować odpowiedzi.

Mit 3: Superinteligencja AI zabierze nam wszystkie miejsca pracy

Obawa przed utratą pracy na rzecz maszyn jest tak stara, jak sama rewolucja przemysłowa. Teraz, w kontekście AI, powraca ze zdwojoną siłą. Sztuczna inteligencja potrafi pisać teksty, tworzyć grafikę, programować, analizować dane medyczne. Czy to oznacza, że wkrótce wszyscy staniemy się bezrobotni? Odpowiedź jest bardziej złożona niż proste „tak” lub „nie”.

Tak, rozwój AI z pewnością zautomatyzuje wiele zadań, które dziś wykonują ludzie. Dotyczy to zwłaszcza powtarzalnych czynności opartych na analizie danych lub generowaniu treści według określonego wzorca. To jednak nie oznacza masowego bezrobocia na apokaliptyczną skalę. Historia rozwoju technologii uczy nas, że postęp rzadko prowadzi do całkowitej eliminacji pracy. Prowadzi za to do jej transformacji. Znikają jedne zawody, ale w ich miejsce powstają nowe, często wymagające współpracy z nowymi narzędziami.

Kierowca ciężarówki może z czasem stać się operatorem floty autonomicznych pojazdów, nadzorującym logistykę z centrum zarządzania. Grafik, zamiast tworzyć wszystko od zera, może używać narzędzi AI do generowania wstępnych koncepcji i poświęcać więcej czasu na ich dopracowanie i nadanie im unikalnego, ludzkiego charakteru. Kluczową umiejętnością przyszłości nie będzie konkurowanie z AI, ale efektywna współpraca z nią. Wykorzystanie sztucznej inteligencji stanie się tak powszechne, jak dziś korzystanie z komputera czy internetu. AI przejmie zadania, a nie całe zawody. Problem miejsc pracy jest realny, ale rozwiązaniem jest adaptacja i edukacja, a nie panika.

Mit 4: Model AI potrafi być prawdziwie kreatywny

Widzieliśmy obrazy generowane przez systemy AI, które wygrywają konkursy artystyczne. Słuchaliśmy muzyki skomponowanej przez algorytm. Czytaliśmy wiersze napisane przez model językowy. Czy to dowód na to, że maszyna posiadła ludzką cechę, jaką jest kreatywność? Sprawa jest skomplikowana.

Obecna forma inteligencji w AI pozwala jej na coś, co można nazwać „kreatywnością remiksu”. Model AI analizuje miliony obrazów, tekstów i melodii stworzonych przez ludzi, uczy się wzorców, stylów i połączeń między nimi, a następnie na podstawie tych wzorców potrafi wygenerować coś nowego. Wynik może być imponujący, estetyczny i oryginalny w sensie technicznym. Jednak AI nie posiada kluczowych składników ludzkiej kreatywności: intencji, emocji i doświadczenia życiowego.

Ludzki artysta tworzy, czerpiąc z własnych przeżyć, uczuć, wspomnień i rozumienia świata. Jego dzieło jest nośnikiem emocji i przekazu. System AI niczego nie czuje. Jego „inspiracja” to czysta statystyka i matematyka. Potrafi naśladować styl van Gogha, ale nie „rozumie” jego cierpienia ani pasji. Potrafi napisać wiersz o miłości, ale nie ma pojęcia, czym ona jest. Dlatego, choć AI staje się potężnym narzędziem dla artystów i twórców, pozwalającym na eksplorowanie nowych form, to akt prawdziwej, intencjonalnej kreatywności wciąż pozostaje domeną człowieka. Być może to się kiedyś zmieni, ale na razie AI to raczej niezwykle utalentowany naśladowca niż natchniony twórca. Trochę jak genialny fałszerz, który potrafi namalować idealną kopię, ale nie jest w stanie stworzyć własnego, unikalnego dzieła z potrzeby serca.

Prawdziwe wyzwania i zagrożenia związane ze sztuczną inteligencją

Skoro apokalipsa robotów nam nie grozi, a AI nie jest ani wszechwiedząca, ani prawdziwie kreatywna, to czy możemy spać spokojnie? Nie do końca. Odsunięcie na bok filmowych mitów pozwala nam skupić się na realnych i często o wiele bardziej palących problemach, jakie niesie ze sobą rozwój sztucznej inteligencji. Te wyzwania nie są tak spektakularne jak bunt maszyn, ale ich wpływ na nasze życie jest już odczuwalny.

Po pierwsze, jak już wspomniano, ogromnym problemem są uprzedzenia wbudowane w algorytmy. Wykorzystanie systemów AI w sądownictwie, bankowości czy medycynie, jeśli nie będzie odpowiednio kontrolowane, może prowadzić do systemowej dyskryminacji na niespotykaną dotąd skalę. Decyzje, które wpływają na życie człowieka, mogą być podejmowane przez „czarne skrzynki”, których działania nie do końca rozumiemy.

Po drugie, rozwój AI napędza falę dezinformacji. Systemy oparte na AI pozwalają na tanie i szybkie tworzenie niezwykle realistycznych fałszywych wiadomości, zdjęć i filmów (tzw. deepfakes). Możliwość wygenerowania nagrania, na którym polityk mówi rzeczy, których nigdy nie powiedział, stwarza ogromne zagrożenie dla demokracji i zaufania społecznego, zwłaszcza w erze mediach społecznościowych, gdzie takie treści rozprzestrzeniają się błyskawicznie. Coraz trudniej będzie nam dokonać rozróżnienia między prawdą a fikcją.

Po trzecie, kwestia odpowiedzialności. Kto jest winny, gdy autonomiczny samochód spowoduje wypadek? Programista, który napisał kod? Właściciel pojazdu? Firma, która go wyprodukowała? Obecne prawo nie jest gotowe na takie dylematy. Stworzenie ram prawnych i etycznych dla działania autonomicznych systemów to jedno z największych wyzwań stojących przed naszymi społeczeństwami.

Wreszcie, prywatność. Modele AI są głodne danych. Im więcej o nas wiedzą, tym lepiej działają, ale oznacza to, że korporacje i rządy gromadzą o nas niewyobrażalne ilości informacji. Zarządzanie tymi danymi i ochrona naszej prywatności w erze wszechobecnej sztucznej inteligencji to fundamentalne wyzwanie dla naszych praw obywatelskich.

Jak zarządzać rozwojem AI, czyli co dalej, ludzkości?

Dyskusja o zagrożeniach związanych ze sztuczną inteligencją nie powinna prowadzić do wniosku, że należy zatrzymać postęp technologiczny. To niemożliwe i nierozsądne. Sztuczna inteligencja ma gigantyczny potencjał, by rozwiązywać największe problemy ludzkości – od wynajdowania nowych leków, przez optymalizację zużycia energii, po walkę ze zmianami klimatu. Kluczem nie jest strach, ale odpowiedzialne zarządzanie.

Potrzebujemy szerokiej, publicznej debaty na temat sztucznej inteligencji, w której udział wezmą nie tylko inżynierowie i informatycy, ale także filozofowie, prawnicy, socjologowie i etycy. Musimy odpowiedzieć na trudne pytania dotyczące sztucznej inteligencji i jej miejsca w społeczeństwie. Potrzebujemy także regulacji prawnych. Unia Europejska robi krok w tym kierunku, pracując nad tzw. AI Act – aktem prawnym, który ma uregulować zastosowania AI w zależności od poziomu ryzyka, jakie stwarzają. To ważny krok w stronę budowy zaufania do tej technologii.

Dla nas, jako użytkowników, najważniejsza jest edukacja i rozwój krytycznego myślenia. Musimy nauczyć się, jak działają te systemy, jakie są ich ograniczenia i jak weryfikować informacje, które nam podsuwają. Musimy być świadomi, że interakcja z ChatGPT to nie rozmowa z osobą, ale z zaawansowanym narzędziem do przetwarzania języka naturalnego. Na szczęście, w polskim internecie nie brakuje miejsc, gdzie można czerpać rzetelną wiedzę. Blogi jak chatboty.pl regularnie analizują nowinki, demaskują mity i dostarczają praktycznych porad, pomagając odnaleźć się w gąszczu informacji na temat sztucznej inteligencji.

Ostatecznie przyszłość AI nie jest z góry przesądzona. Nie jest zapisana w żadnym kodzie. To my, ludzie, decydujemy, w jakim kierunku pójdzie jej rozwój i jakim wartościom będzie służyć. Sztuczna inteligencja jest potężnym narzędziem, lustrem, w którym odbijają się nasze najlepsze i najgorsze cechy. To, czy stanie się dla nas błogosławieństwem, czy przekleństwem, zależy wyłącznie od naszej mądrości, odpowiedzialności i człowieczeństwa. Na szczęście, w odróżnieniu od AI, te cechy wciąż posiadamy. I to nasza największa przewaga.